(1) مراحل احتجاج درباره ى فدک که با هدف اثبات اصل حق انجام شد- اگر چه فدک را بازنگرداند- بصورت بسیار حساب شده اى صورت گرفت که دشمن نتواند بى خبر از معرکه بگریزد و نقاط ابهام باقى گذارد.
مجلس خاص ابوبکر و عمر
ابتدا حضرت زهرا علیها السلام به امر امیرالمؤمنین علیه السلام به مجلسى که ابوبکر و عمر به همراه عده اى بطور خصوصى در آن بودند آمد و رسماً اعتراض خود را آغاز کرد، و در سخنان مفصلى که صورت مخاصمه و محاکمه داشت دلائل خود را براى اثبات حقانیت خود در تصرف فدک و غاصب بودن خصم بیان فرمود، که ذیلاً صورت آن مجلس عیناً ذکر مى شود.
فدک ارث نیست
حضرت خطاب به ابوبکر فرمود: چرا نماینده ى مرا از فدک اخراج نمودى در حالى که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به امر خداوند آن را براى من قرار داد. آیا مى خواهى زمینى را از من بگیرى که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله از بین غنائمى که مسلمانان در راه آن جنگ نکرده اند به من بخشید؟ آیا پیامبر صلى اللَّه علیه و آله نفرموده است: «فرزندان هرکس باید بعد رحلت او مورد توجه باشند»؟ تو خوب مى دانى که تنها یادگار پیامبر صلى اللَّه علیه و آله براى فرزندانش همین است؟
شهادت ناحق عایشه
ابوبکر گفت: عایشه و عمر شهادت مى دهند که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرموده است: «النبى لایورث» یعنى «پیامبر ارث نمى گذارد».
حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: این اولین شهادت ناحقى است که به آن شهادت مى دهند. من درباره ى فدک در اسلام شاهدانى دارم. فدک را پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به من بخشیده است و من شاهد مى آورم.
ابوبکر گفت: دلیل خود را بیاور.
شاهد در ملک مورد تصرف باطل است
حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: آیا در زمان حیات پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فدک تحت تصرف من نبود و من محصول آن را مصرف نمى کردم؟ گفت: آرى. فرمود: پس چرا درباره ى چیزى که در دست من است از من شاهد مى خواهى؟ ابوبکر گفت: چون غنیمت مسلمانان است، اگر دلیل نیاورى امضا نخواهم کرد!
حضرت در حالى که مردم هم مى شنیدند فرمود: آیا مى خواهید دستور و کار پیامبر صلى اللَّه علیه و آله را رد کنید و درباره ى ما حکمى کنید که درباره ى سایر مسلمانان نمى کنید؟ اى حاضرین بشنوید که مرتکب چه عملى مى شوند؟ اى ابوبکر و عمر، اگر من اموال مسلمانان را که در دستشان و تحت تصرفشان است ادعا کنم از من دلیل مى خواهید یا از مسلمانان؟
عمر با حال غضب گفت: این غنیمت مسلمانان و زمین آنان است که در دست فاطمه است و محصول آن را مصرف مى کند. اگر بر ادعاى خود دلیل آورد که پیامبر از بین مسلمانان فدک را فقط به او بخشیده است- در حالى که غنیمت و حق مسلمانان بوده!!- در این باره نظر خواهیم داد.
عصمت فاطمه علیهاالسلام دلیل کامل
حضرت فرمود: همین مرا بس است! اى مردم شما را قسم مى دهم که آیا از پیامبر صلى اللَّه علیه و آله شنیدید که فرمود: «دخترم سیده ى زنان اهل بهشت است»؟ گفتند: آرى بخدا قسم، این را از پیامبر صلى اللَّه علیه و آله شنیدیم. فرمود: آیا سیده ى زنان اهل بهشت ادعاى باطل مى نماید و آنچه مالکش نیست تصرف مى کند؟ چه مى گوئید اگر چهار نفر بر علیه من به کار زشتى شهادت دهند یا دو نفر نسبت سرقت به من دهند؟ آیا سخن آنان را تصدیق مى کنید؟ ابوبکر در اینجا سکوت کرد ولى عمر گفت: آرى وحد بر تو جارى مى کنیم!
حضرت فرمود: دروغ گفتى و پستى خود را ثابت کردى مگر آنکه اقرار کنى بر دین محمد صلى اللَّه علیه و آله نیستى. کسى که بر علیه سیده ى زنان اهل بهشت شهادتى را بپذیرد یا حدى بر او جارى کند ملعون است و به آنچه خداوند بر محمد صلى اللَّه علیه و آله نازل کرده کافر شده است، زیرا آنانکه «خداوند پلیدى ها را از آنان برده و آنان را پاکیزه گردانیده» شهادتى بر علیه شان جایز نیست، چرا که معصومند و از هر زشتى و بدى پاکند. اى عمر، درباره ى اهل این آیه (تطهیر) به من خبر بده که اگر عده اى بر علیه آنان یا یکى از آنان به شرک یا کفر یا کار زشتى شهادت دهند آیا مسلمانان باید از آنان بیزارى بجویند و آنان را حد بزنند؟ عمر گفت: آرى، آنان با سایر مردم یکسانند!!
حضرت فرمود: دروغ گفتى و کافر شدى! آنان با سایر مردم مساوى نیستند چرا که خداوند آنان را معصوم قرار داده و آیه اى درباره ى عصمت و طهارت آنان نازل کرده و پلیدى ها را از آنان دور نموده است. هرکس بر علیه آنان سخنى را بپذیرد در واقع خدا و رسول را تکذیب کرده است.
ابوبکر گفت: اى عمر ترا قسم مى دهم که ساکت باشى!
فدک بخشودهى پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به استناد قرآن
سپس ابوبکر گفت: (درباره ى فدک) دلیل بیاور.
حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: اما فدک، خداوند عزوجل آیه اى از قرآن نازل کرد که در آن به پیامبر صلى اللَّه علیه و آله دستور داده بود حق من و فرزندانم را بدهد، آنجا که مى فرماید: «فَآتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ»، و من و فرزندانم نزدیکترین خلایق به پیامبر صلى اللَّه علیه و آله بودیم و آن حضرت فدک را به من بخشید. وقتى جبرئیل دنباله ى آیه را خواند: «وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ» (2)
پیامبر صلى اللَّه علیه و آله سؤال کرد: حق مسکین و ابن سبیل چیست؟ خداوند این آیه را نازل کرد: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْئٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِى الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ» (3) و خمس را به پنج قسمت تقسیم کرد و فرمود: «ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسولِ وَ لِذِى الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ کَىْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ» (4)
مصرف حق ذوىالقربى
سپس حضرت زهرا علیهاالسلام فرمودند: آنچه براى خدا است براى پیامبر صلى اللَّه علیه و آله مى شود و آنچه براى پیامبر صلى اللَّه علیه و آله است براى ذوى القربى مى شود و ذوى القربى ما هستیم. خداوند مى فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى» (5)
ابوبکر نگاهى به عمر کرد و گفت: تو چه مى گوئى؟! عمر گفت: پس یتیمان و مساکین و ابناء السبیل کیانند؟ حضرت فرمود: یتیمان باید از کسانى باشند که به خدا و پیامبر و ذوى القربى ایمان داشته باشند. مساکین هم کسانى باشند که در دنیا و آخرت با آنان باشند. ابن السبیل هم باید راه آنان را بپیماید.
عمر گفت: بنابراین خمس و غنیمت همگى براى شما و دوستان و شیعیان شما است؟ حضرت فرمود: فدک را خداوند براى من و فرزندانم قرار داده و براى دوستان و شیعیان ما قرار نداده است، ولى خمس را براى ما و دوستان و شیعیانمان قسمت نموده همانطور که در کتاب خداوند آورده است.
عمر گفت: پس براى مهاجرین و انصار و تابعین چه مى ماند؟ فرمود: اگر آنان هم از دوستان و شیعیان ما بودند زکات و صدقاتى که خداوند در قرآن واجب نموده و تقسیم آن را بیان فرموده به آنان تعلق مى گیرد. خداوند عزوجل مى فرماید: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَالْمَساکینِ وَالْعامِلینَ عَلَیْها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِى الرِّقابِ...» (6)
خدا راضى است اگر چه مردم راضى نباشند
عمر گفت: فدک مخصوص تو باشد و غنیمت براى شما و دوستانتان؟ گمان نمى کنم اصحاب محمد به این راضى باشند!! حضرت فرمود: ولى خداوند عزوجل و پیامبرش بدان راضى هستند. این اموال را خدا به شرط دوستى و پیروى از او قرار داده نه به شرط دشمنى و مخالفت! و هرکس با ما دشمنى کند با خدا دشمنى کرده، و هرکس با ما مخالفت کند با خداوند مخالفت کرده است، و هرکس با خدا مخالفت کند از جانب حق تعالى مستوجب عذاب الیم و عقاب شدید در دنیا و آخرت است.
چرا فقط از فاطمه علیهاالسلام دلیل مى خواهند؟
عمر گفت: اى دختر محمد! بر ادعاى خود دلیل بیاور! حضرت فرمود: چطور سخن جابر بن عبداللَّه و جریر بن عبداللَّه را بدون آنکه از آنان دلیل بخواهید قبول کردید (7) در حالى که دلیل من در کتاب خدا است؟
عمر گفت: جابر و جریر چیز کمارزشى را مى خواستند ولى تو مسئلهى عظیمى را ادعا مى کنى که مهاجر و انصار با آن مرتد مى شوند!!
حضرت فرمود: مهاجرین به کمک پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیتش به دین خدا هجرت کردند و انصار هم با ایمان به خدا و رسول و ذوى القربى احسان کردند. بنابراین اگر هجرتى بوده بسوى ما بوده و اگر نصرتى بوده به ما یارى کرده اند و تابعین هم بوسیله ما تابع شده اند. هرکس هم از دین مرتد مى شود به سوى جاهلیت بازگشته است.
عمر گفت: این سخنان باطل را کنار بگذار، شاهدانى را حاضر کن که به این سخن تو (درباره ى فدک) شهادت دهند!
شاهدان فاطمه علیهاالسلام بر ملکیت فدک
حضرت زهرا علیهاالسلام در همان مجلس ماند و کسى را فرستاد تا امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهمالسلام و امایمن و اسماء بنت عمیس (که همسر ابوبکر بود) آمدند و به همه ى آنچه حضرت زهرا علیهاالسلام فرموده بود شهادت دادند.
از جمله امایمن چنین گفت: از پیامبر شنیدم که مى فرمود: «فاطمه سیده ى زنان اهل بهشت است». آیا کسى که سیده ى زنان بهشت است چیزى را که مالک نباشد ادعا مى کند؟ من نیز زنى از اهل بهشتم و من هم به آنچه از پیامبر صلى اللَّه علیه و آله نشنیده باشم شهادت نمى دهم. گفت: اى امایمن، این قصه ها را کنار بگذار، به چه چیزى شهادت مى دهى؟ امایمن گفت: اى ابوبکر شهادت نخواهم داد تا درباره ى آنچه پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرموده از تو اقرار بگیرم. تو را بخدا قسم مى دهم، آیا مى دانى که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرموده است: «امایمن زنى از اهل بهشت است»؟ ابوبکر گفت: بلى. امایمن گفت: اکنون شهادت مى دهم که جبرئیل نزد پیامبر صلى اللَّه علیه و آله آمد و گفت: خداوند تعالى مى فرماید: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ»، «به کسى که با تو قرابت دارد حقش را عطا کن». پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: منظور از «ذوالقربى» کیست؟ جبرئیل، از پروردگار سؤال کن که اینان کیستند؟ عرض کرد: ذوىالقربى فاطمه علیهاالسلام است. پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فدک را به امر پروردگار به فاطمه علیهاالسلام داد، و او آن را تحویل گرفت و قبول کرد. سپس پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: اى امایمن و اى على، شاهد باشید.
سپس امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهمالسلام و اسماء هم نظیر سخن امایمن درباره ى ملکیت فدک شهادت دادند.
جواب عمر درباره ى شاهدان
عمر گفت: «على همسر اوست، حسن و حسین هم پسران او هستند. امایمن هم خدمتکار اوست. اسماء بنت عمیس هم قبلاً همسر جعفر بن ابى طالب بوده و خدمتگزار فاطمه علیهاالسلام هم بوده و به نفع بنى هاشم شهادت خواهد داد. همه ى این شاهدان براى منفعت خود شهادت مى دهند»!! و درباره ى امایمن اضافه کرد که «او زنى غیر عرب است و با فصاحت نمى تواند شهادت بدهد»!!
دفاع امیرالمؤمنین علیه السلام از شاهدان
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: فاطمه علیهاالسلام پاره ى تن پیامبر صلى اللَّه علیه و آله است و هرکس او را اذیت کند پیامبر صلى اللَّه علیه و آله را اذیت کرده و هرکس او را تکذیب کند پیامبر را تکذیب کرده است. حسن و حسین هم دو پسران پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و دو آقاى جوانان اهل بهشتند و هرکس آنان را تکذیب کند پیامبر را تکذیب کرده است، چرا که اهل بهشت راست گویند. و من آن کسى هستم که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: «تو از منى و من از توام، و تو در دنیا و آخرت برادر منى. هر که تو را رد کند مرا رد کرده، و هرکس تو را اطاعت کند مرا اطاعت کرده، و هرکس از تو سرپیچى کند از من سرپیچى کرده است». و امایمن کسى است که پیامبر صلى اللَّه علیه و آله براى او به بهشت شهادت داده است و براى اسماء بنت عمیس و نسل او دعا کرده است.
اقرار عمر و قبول نکردن شاهدان
عمر گفت: شما همانگونه هستید که توصیف نمودید ولى شهادت کسى که به نفع خود شهادت مى دهد قبول نمى شود.
جواب نهائى امیرالمؤمنین علیهالسلام درباره ى شاهدان
امیرالمؤمنین علیهالسلام فرمود: اکنون که ما آنطور هستیم که خودتان مى شناسید و منکر نیستید و در عین حال شهادت ما بنفع خودمان پذیرفته نیست و شهادت پیامبر هم قبول نیست پس انا للَّه و انا الیه راجعون! ما وقتى براى خود ادعائى داریم از ما دلیل مى خواهید؟ آیا کسى نیست ما را یارى کند؟ شما بر حکومت خدا و پیامبر صلى اللَّه علیه و آله حمله آورده اید و بدون هیچ دلیلى و حجتى آن را از خاندان پیامبر صلى اللَّه علیه و آله به خاندان دیگرى برده اید. به زودى ظالمان خواهند دانست که به کجا بازمى گردند.
نتیجه ى محاکمه ى اول فدک
سپس امیرالمؤمنین علیهالسلام به حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: بازگرد تا خداوند بین ما حکم کند و هم او بهترین حکم کنندگان است.
حضرت زهرا علیهاالسلام به حال غضب برخاست و فرمود: خدایا! این دو به حق دختر پیامبرت ظلم کردند. خدایا به شدت اینان را مأخوذ فرما.
سپس حضرت زهرا علیهاالسلام محزون و گریان از نزد آنان بیرون آمد.
منابع:
1ـ بحارالانوار: ج 29 ص 134، 189، 194- 199. کتاب سلیم: ج 2 ص 868.
2ـ سوره روم: آیه 38.
3ـ سوره انفال: آیهى 41.
4ـ سوره حشر: آیهى 7..
5ـ سوره شورى: آیهى 23..
6ـ سوره توبه: آیه 60.
7ـ اشاره به ماجراى اموالى است که از بحرین آمده بود و جابر بن عبداللَّه و جریر بن عبداللَّه دربارهى آنها ادعاى «صفوه» نمودند یعنى منتخبى از آن مال را به وصیت پیامبر صلى اللَّه علیه و آله متعلق بخود دانستند. ابوبکر و عمر هم بدون طلب شاهد سخن آنها را قبول کردند و اموال درخواستى را به آنان دادند. به کتاب التعجب کراجکى و بحارالانوار: ج 29 ص 194، عوالمالعلوم: ج 11 ص 777 مراجعه شود.